Lessel (Loessel, Lössel) Fryderyk Albert (1767–1822), architekt. Ur. w Dreźnie, był synem Alberta Jerzego, cukiernika i Luizy Krystyny Blum-Arndt. Ojciec L-a jako młody człowiek przybył do Polski. W Warszawie otworzył własną cukiernię, wkrótce znaną i popularną, której klientelę stanowili zaprzyjaźnieni z Lesslami przedstawiciele świata artystycznego, m. in. architekt Jan Chrystian Kamsetzer. Właśnie u niego L. rozpoczął naukę w r. 1786; Kamsetzer wysoko oceniał jego zdolności. W r. 1791 skończył L. naukę i otrzymał dyplom architekta. W czerwcu t. r. wyjechał na studia do Rzymu. W pierwszych miesiącach pobytu uczęszczał do Akademii Francuskiej w Rzymie. W Wiecznym Mieście L. wykonywał pomiary znaczniejszych budowli, zaznajomił się ze starymi edycjami dzieł włoskich teoretyków architektury, odwiedzał muzea i podejmował próby rytowania. Z tego czasu pochodzi rysunek przedstawiający fantazję na temat architektury rzymskiej. Nawiązał też kontakty z przebywającymi we Włoszech arystokratami polskimi: z bratankiem króla Stanisławem Poniatowskim, Ludwikiem Tyszkiewiczem, Tomaszem Aleksandrowiczem, Joachimem Chreptowiczem. W r. 1794 nadesłał L. z Rzymu projekt Kościoła Opatrzności w Warszawie. Była to jego pierwsza poważniejsza praca architektoniczna.
Do Polski L. powrócił w czerwcu 1794 r. W l. 1795–1804 pracował poza Warszawą, głównie na Mazowszu i w Wielkopolsce. Niewielkie w zakresie prace wykonał dla Józefa Bielińskiego w Otwocku Wielkim, dla Józefa Walickiego w Małej Wsi i dla Antoniego Kozietulskiego w dobrach Promna. Udzielał też lekcji architektury przyszłemu bohaterowi spod Somossiery – Janowi Kozietulskiemu. Z większych prac budowlanych przeprowadzonych w tym czasie przez L-a na uwagę zasługuje przebudowa dworu w Żelazkowie w pow. kaliskim (1796–8) dla Piotra Radolińskiego, prace przy rezydencji w Gzikowie koło Błaszek (1800–2) dla Ignacego Lipskiego, oraz wzniesienie w r. 1804 dworu w Konstantynowie w pow. bialskim dla Tomasza i Marianny z Ledóchowskich Aleksandrowiczów. L. 1804–13 przynoszą najciekawsze realizacje L-a na terenie Warszawy i okolic. W l. 1804–5 pracował dla Józefa Niemojewskiego przy jego pałacu (ul. Miodowa nr hipoteczny 480), zaś w l. 1804–11 dla Feliksa Potockiego przy przebudowie pałacu (ul. Miodowa nr hipoteczny 482) i dobudowie dwóch skrzydeł od ul. Podwale. Dla Klementyny Walickiej wzniósł w l. 1806–9 przy ul. Senatorskiej (nr hipoteczny 471 a) pałacyk na miejscu dawnej wozowni pałacu Mniszchów, a przed r. 1812, również dla Walickiej, dwór w Błędowie w pow. grójeckim. W l. 1808–9 dla Pawła Sapiehy w Pęcicach koło Warszawy wzniósł pałac i być może, zabudowania gospodarcze oraz budynek karczmy. W r. 1812 przebudował pałacyk przy ul. Miodowej (nr hipoteczny 481) dla rodziny Ostrowskich. Najwybitniejszym dziełem stworzonym przez L-a była przebudowa Pałacu Błękitnego w Warszawie (1812–5) dla Stanisława Zamoyskiego. Zastosowanie purystycznych form i przełamanie ich formami neorenesansowymi stawia pałac w rzędzie budowli postępowych i zapowiadających nowe kierunki w architekturze polskiej.
Nowym etapem działalności była dla L-a praca w Urzędzie Budowniczego Miasta Warszawy. Wcześniej, 7 III 1810 r., mianowany został budowniczym rządowym w Ks. Warsz., a 3 VII 1813 r. otrzymał nominację na budowniczego miasta Warszawy; urząd ten objął 28 X 1813 r. W ramach nowych obowiązków wykonywał ekspertyzy (m. in. kaplicy Loretańskiej na Pradze, kościoła Karmelitów przy Krakowskim Przedmieściu, katedry Św. Jana, zabudowań Marywilu), przeprowadzał prace rozbiórkowe (altana w Ogrodzie Saskim), dokonywał oszacowania różnych domów. W dniach uroczystej koronacji cara Aleksandra na króla polskiego (1–12 i 15 XI 1815) wykonał dekorację okolicznościową. W l. 1820–1 kierował budową dzwonnicy przy kościele Bernardynów, wg projektu Ch. P. Aignera. Najbardziej znaną pracą L-a w ostatnim okresie życia jest przebudowa pałacu Jabłonowskich i adaptowanie go na ratusz miasta Warszawy (1817–9). Tuż przed śmiercią wzniósł bramę wjazdową prowadzącą na dziedziniec pałacu Tyszkiewiczów przy Krakowskim Przedmieściu. Zmarł L. 15 III 1822 r. w Warszawie, pochowany został na cmentarzu Powązkowskim.
Za zasługi dla miasta przyznano L-owi 14 (26) XII 1820 r. Order Św. Stanisława 4 kl. L. był właścicielem domu przy ul. Nowy Świat w Warszawie (nr hipoteczny 1303). Z małżeństwa z Chrystianą Katarzyną Leppiege h. Gromiec (od 1800) pozostawił dzieci: Józefa (zob.), Stanisława, Annę Krystynę Mariannę, Anielę Amelię i Helenę Amelię.
Łoza, Architekci; tenże, Rodziny polskie pochodzenia cudzoziemskiego osiadłe w Warszawie i okolicach, W. 1935 III (tu wiele nieścisłości); Thieme–Becker, Lexikon d. Künstler; – Batowski Z., Świątynia Opatrzności z r. 1791, „Spraw. Tow. Nauk. Warsz.” Wydz. II. T. 23: 1930; Rottermund A., F. A. L., „Biul. Hist. Sztuki” 1966 nr 2 s. 215–42; tenże, Warszawska rezydencja Zamoyskich w XIX w., „Biul. Hist. Sztuki” 1964 nr 4 s. 268–82; – AGAD: KRSW nr 5367, 5704, 5763, 5963, 6383, 6387, 6438, 6563, 7127, Protokóły Rady Administracyjnej Królestwa Polskiego nr 7/352 sekcja V–VI 841; Arch. PAN w W.: Materiały prof. Batowskiego, III-2, teczka 8q i teczka 5; Arch. Państw. w W: Księga hipoteczna dóbr Pęcice, nr 59 6, Teki Korotyńskich, 1–6.
Andrzej Rottermund